چه باشد آنچه خوانندش رسانه خبرنگاران - مجله اندیشه

گروه دانشگاه خبرنگاران، علیرضا مقتدایی و محمد امین ترابی؛ همان گونه که در شماره پیشین این بخش از نشریه ذکر شد، امروزه ما در اقیانوسی از اطلاعات غرق شده ایم. در عصر انفجار اطلاعات، تخمین زده می گردد که به طور متوسط در هر دقیقه، 500 ساعت فیلم در یوتیوب منتشر می گردد. در طول همین کمتر از یک دقیقه ای که به مطالعه همین چند خط گذشت، حدود 40 میلیون پیغام متنی در واتساپ ارسال شد، 400 هزار استوری در اینستاگرام پخش شد و حدود 300 هزار کاربر جدید به توییتر پیوستند.

خلاصه آنکه در 1 دقیقه ای که گذشت، انتشار و ارسال اطلاعات و محتوا در فضای مجازی به قدری زیاد است که اگر در صدد ثبت تک تک این وقایع باشیم، شاید احتیاج به چند میلیون صفحه کتاب داشته باشیم. بدیهی است که همین امر، ضرورت تمرکز و توجه به مقوله سواد رسانه ای را افزایش می دهد، چرا که احتیاج داریم تا: 1- اطلاعات مورد احتیاج را از اطلاعات بی فایده و نامرتبط تمیز دهیم. 2- به غربالگری اطلاعات به دست رسیده بپردازیم تا سره را از ناسره تشخیص دهیم.

هدف از افزایش مهارت تفکر نقاد خصوصا در عرصه رسانه این است که تحت تاثیر پیغام ها و جهت گیری های رسانه ای قرار نگیریم. بی شک رسانه ها با قدرتی که امروزه دارند، از مقولات مهمی هستند که آنالیز و تحلیل پیرامون آن ها در نسبت زیست اجتماعی و سیاسی انسان ها اهمیت ویژه ای دارند. ماهیت تمامی رسانه های شناخته شده و مطرح در دنیا، در تشبیه به رئوس یک مثلث قابل تشریح هستند.

در راس اول که مهم ترین راس این مثلث است، می توان به قدرت فکری و ایدئولوژیک اشاره نمود که در راستای اهداف صاحبان رسانه به انتشار اطلاعات می پردازد. راس بعدی، اشاره به قدرت اقتصادی دارد که هزینه ها و احتیاج های اقتصادی مربوط به تشکیل و همچنین گسترش رسانه را تامین می نماید. یکی دیگر از رئوس مثلث رسانه، به مناسبات قدرت و سیاست ارتباط دارد. این مثلث در ذات، یک موجود بی حجم و روح است و آنچه که در این رسانه روح می دمد و آن را وادار به ورود به ابعاد واقعی می نماید، قدرت محتوایی و اعمال نفوذ و تاثیر گذاری آن بر مخاطب است که غالبا بستگی به فنون و تکنیک های اقناعی دارد. هرچه یک رسانه بتواند ارتباط عمیق تری با مخاطبین خود برقرار کند، اعمال نفوذ بیشتر و راحت تری بر افکار عمومی و جهت دهی مردم خواهد داشت و هرچه در این فن مهم، ضعف داشته باشد، هرچند که از محتوای صحیح وغنی برخوردار باشد، به دلیل بازنمایی بد و ضعیف، نزد مردم به دید خوبی شناخته نخواهد شد و اثرگذاری پایینی خواهد داشت.

گویی رسانه ها نیز مانند حکومت ها، احتیاج به مقبولیت و مآغازیت دارند و آنچه که در مقوله روح رسانه مدنظر هست، همان مآغازیت مردمی است. بدین معنا که چه میزان از افراد، محتواها و اخبار و به طور کلی پیغام های رسانه ای یک رسانه را قبول دارند و برایشان قابل باور است!

به نظر می رسد، آنچه اهمیت دارد، فقط رئوس مثلث رسانه نیستند که یک رسانه را شکل می دهند بلکه رسانه ها برای بقا و تداوم خود و همچنین پیشبرد اهداف صاحبان خود، احتیاج دارند تا از بُعدِ سطحی خود وارد بُعدِ وجهی شوند تا برجسته شده سری در سرا داشته باشند.

صدا و سیما، نگاهی به تاریخ و قدرت

در 4 اردیبهشت سال 1319، رادیوی ملی ایران توسط ولیعهد وقت، محمدرضا پهلوی افتتاح شد. رادیو در آن موقع 5 ساعت در روز برنامه داشت و برنامه های مختلف مذهبی، سیاسی، فرهنگی و... پخش می کرد. تلویزیون ملی ایران نیز به طور رسمی در یکم فروردین سال 1346 آغاز به کار کرد تا از آن موقع، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران آغاز به کار کند. این سازمان، پس از انقلاب اسلامی سال 57 به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر نام داد. تا پیش از انقلاب، بیشتر برنامه های تلویزیون و رادیو وارداتی بودند و حتی برنامه های ساخت داخل نیز بیشتر اوقات به صورت کپی برداری از برنامه های خارجی فراوری می شدند. پس از انقلاب، فعالیت های این سازمان به شدت افزایش یافت به طوری که اکنون بیش از 83 شبکه رادیویی و 62 شبکه تلویزیونی (با احتساب شبکه های استانی) دارد. آنالیز اقدامات این سازمان از آن جهت که متولی اصلی و رسمی رسانه ها در کشور است و به نوعی رسانه ملی است، باید بسیار مورد توجه باشد.

این رسانه، رسانه ای حاکمیتی با نام و پسوند ملی است. در تحلیل نقش رسانه ها در سواد رسانه ای، توجه به گستره مخاطبان رسانه ها و میزان اثرگذاری آن ها بر آراء و افکار عمومی جامعه بسیار مورد توجه است و از ارکان اصلی تحلیل های رسانه ای به شمار می آید. رسانه ملی تقریبا در همه جای کشور قابل دسترسی است و از این رو، مخاطبان زیادی نیز دارد که اثربخشی آن را دو چندان نموده است. با توجه به محدودیت هایی که در کشور برای سایر رسانه های جمعی اعمال می گردد، تأثیرگذاری صداوسیما بر اوضاع و احول کشور نمود بیشتری پیدا می نماید؛ از این رو سیاست گذاری ها در صدا و سیما موجب بروز تحولاتی در جامعه می شوند که به مانند یک چاقوی دو لبه است و می تواند ابعاد و آثار مثبت و منفی متعددی داشته باشد. لذا برای پیشرفت کشور، رسانه ملی نقش تعیین کننده ای دارد و این مهم، مستلزم اتخاذ تصمیمات درست و برنامه ریزی های مناسب است و همان طور که سابقا ذکر شد، توجه به نحوه ارتباط با مخاطب و برقرای رابطه دوسویه و به دست دریافت اعتماد عمومی، مهمترین وظیفه یک رسانه است.

علیرضا مقتدایی و محمد امین ترابی - کارشناسی علوم سیاسی دانشگاه تهران

انتشار یادداشت های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط خبرنگاران نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه ها و فعالین دانشجویی است.