بیوپلاستیک؛ ابزاری برای سبزشویی یا محصولی دوستدار محیط زیست؟ - مجله اندیشه

طی سال های گذشته، فشارهای علیه استفاده از پلاستیک بالا گرفته است. مممنوعیت استفاده از پلاستیک های یک بارمصرف در شهرهای مختلف جهان از این جمله اند. کارآفرین های صنعتی با تولید محصول نوی که ظاهرا یک راه چاره کامل است، تلاش کرده اند به این نگرانی ها پاسخ بدهند. محصول نو بیوپلاستیک (bioplastic) یا پلاستیک های زیستی نام دارد و از نظر ظاهر کاملا شبیه به پلاستیک است؛ اما جنس آن از گیاه است و برای محیطزیست هم خطری ندارد.

ولی واقعا این موضوع صحت دارد؟ این محصولات واقعا خطری برای محیط زیست ندارند؟ به نظر می رسد این سوال، پاسخ بسیار پیچیده تری را می طلبد و شاید اصلا این هم نوع دیگری از سبزشویی باشد. سبزشویی عبارتی است که برای اشاره به فعالیت هایی استفاده می شود که به نام حمایت از محیط زیست، در واقع به آن ضربه می زنند.

بیوپلاستیک چیست؟

پلاستیک سنتی از مشتقات نفت است که از سوخت های فسیلی تولید می شود. در حقیقت، هشت درصد از همه نفت جهان برای تولید پلاستیک مصرف می شود. اما در تولید بیوپلاستیک، حداقل بخشی از آن مواد اولیه را مواد گیاهی تشکیل می دهند.

دو نوع بیوپلاستیک وجود دارد که برای درک کارآمد یا ناکارآمدبودن بیوپلاستیک ها، شناخت آن ها ضروری است: پلاستیک هایی با پایه زیستی و پلاستیک های زیست تخریب پذیر.

پلاستیک هایی با پایه زیستی

این پلاستیک ها به طور کامل یا جزئی، از موادی با پایه گیاهی ساخته شده اند. بیشتر آن ها از جنس ساقه نیشکر هستند که در کارخانه های اتانول صنعتی فرآوری می شوند. برخی هم از جنس ذرت و سایر مواد گیاهی ساخته شده اند.

در آزمایشگاه از مواد گیاهی برای ساخت ترکیبات شیمیایی استفاده می شود. این ترکیبات مشابه ترکیبات نفتی هستند. به عنوان مثال، پلی اتیلن ترفتالات (PET) را می توان یا از محصولات گیاهی یا از محصولات نفتی تهیه کرد. اما ماده نهایی که به دست می آید از ویژگی های یکسانی برخوردار است و تجزیه پذیر نیست.

کنستانس ایبربکر (Constance Ißbrücker)، سرپرست امور زیست محیطی در سازمان بیوپلاستیک اروپا (European Bioplastics) گفت:

بیوپلاستیک ها یا موادی که به نام بیوپلاستیک شناخته می شوند و تخریب ناپذیر هستند، تعداد زیادی دارند.

دو نوع عمده از محصولات بیوپلاستیک تولید می شود: اسید پلی اکتیک (PLA) و پلی هیدروکسی آلکانوات (PHA). ماده PLA از قندهای گیاهی ساخته می شود، در حالی که PHA از میکروب هایی ساخته می شود که هروقت در معرض کمبود مواد مغذی قرار بگیرند، این ماده را تولید می کنند.

پلاستیک های زیست تخریب پذیر

پلاستیک های زیست تخریب پذیر معمولا محصولاتی با پایه گیاهی هستند که از طریق میکروب ها و در یک بازه زمانی منطقی تجزیه می شوند؛ اما، همه پلاستیک های زیست تخریب پذیر نیاز به شرایط بسیار خاصی در یک تاسیسات کمپوست سازی صنعتی دارند. در غیر این صورت، این پلاستیک های به اصطلاح زیست تخریب پذیر نیز عملکردی درست مشابه پلاستیک های مبتنی بر نفت خواهند داشت و صدها سال در طبیعت باقی خواهند ماند.

مزایای بیوپلاستیک ها چیست؟

اگرچه این محصولات هنوز کامل نیستند؛ اما بسکمک از کارشناسان زیست محیطی همچنان بر این باور هستند که بیوپلاستیک ها این ظرفیت را دارند که تاثیرات منفی انسان ها بر محیط زیست را کاهش بدهند. برخی از مزایای مهم بیوپلاستیک ها در ادامه آمده است.

بیوپلاستیک تقاضا برای سوخت فسیلی را کاهش می دهد

چون بیوپلاستیک ها به جای سوخت های فسیلی از موادی بر پایه گیاه ساخته شده اند، رواج بیشتر آن ها به معنای استخراج کمتر نفت، به ویژه، با هدف تولید پلاستیک است.

بیوپلاستیک ها سمیت کمتری دارند

با وجود شباهت های شیمیایی که بین این محصولات وجود دارد، بیوپلاستیک ها حاوی بیسفنول A (به اختصار BPA) نیستند. گفته می شود که BPA یک مختل کننده سمی هورمون ها است و معمولا در پلاستیک های معمولی یافت می شود؛ البته، به شدت از استفاده از این ماده اجتناب می شود.

بیوپلاستیک ها از کشاورزی و اقتصاد روستایی حمایت می کنند

نفت در کشورهای محدودی متمرکز است و از طریق شرکت های بزرگ کنترل می شود. اما گیاهان در همه جا وجود دارند. به همین دلیل، اعتقاد بر این است که بیوپلاستیک ها از وجود اقتصادی عادلانه تر و توزیع یافته تر حمایت خواهد کرد. ترجیح می دهید چه کسی به شما پول بدهد؟ مدیرعامل ثروتمند یک شرکت نفتی یا یک کشاورز؟

ضررهای بیوپلاستیک ها چیست؟

بیوپلاستیک ها نیازمند کشاورزی تک محصولی هستند

شاید فکر کنید بهتر باشد به جای نگرانی درباره استخراج نفت، به فکر حمایت از کشاورزی بود. اما بد نیست این را هم بدانید که جدل های بسکمک درباره کشاورزی صنعتی و استفاده از زمین کشاورزی برای تولید پلاستیک وجود دارد. در حال حاضر، تنها 0.02 درصد از زمین های کشاورزی برای تامین منابع اولیه کارخانه های تولید بیوپلاستیک استفاده می شود. اما انتظار می رود با بالارفتن علاقه و تقاضا، میزان استفاده از اراضی کشاورزی برای چنین منظوری نیز افزایش یابد.

برخی نگران هستند که اگر صنعت بیوپلاستیک، زمین های کشاورزی بیشتری را درگیر خود کند، از مقیاس زمین های موردنیاز برای تغذیه مردم جهان کاسته شود. رواج کشاورزی تک محصولی مانند نیشکر و ذرت، علاوه بر تهدید امنیت غذایی ساکنان زمین، می تواند موجب نابودی اکوسیستم طبیعی نیز بشود. تبدیل زمین به مزرعه باعث جنگل زدایی، بیابان زدایی، از بین رفتن تنوع زیستی و نابودی زیستگاه ها می شود و فشار روی منابع آبی محدود این کره خاکی را بیشتر می کند.

آیا نی های نو، دریاها را نجات نمی دهند؟

قطعا افراد بسکمک تصاویر لاک پشت های دریایی را که به خاطر گیرکردن نی پلاستیکی در بینی هایشان خفه شده اند، در فضای مجازی دیده اند. در حقیقت، تصاویر منتشرشده به قدری تاثیرگذار بودند که مردم را برای کنارگذاشتن نی های یک بارمصرف پلاستیکی و استفاده از نی های پلاستکی زیست تخریب پذیر متقاعدتر کند. همه فکر می کنند نی های نو بدون هیچ دردسری حتما به نجات لاک پشت های دریایی کمک خواهد کرد.

شوربختانه، تمامی پلاستیک های زیست تخریب پذیر، تنها در تاسیسات کمپوست سازی صنعتی به صورت کامل تجزیه می شوند. برای این کار، درجه حرارت محیط باید به طور ثابت روی 136 درجه فارنهایت قرار داشته باشد و اگر شهر محل سکونت شما چنین امکاناتی نداشته باشد، این نی های سبز نو هم از لحاظ تهدیدهای زیست محیطی دریایی هیچ فزونی نسبت به سایر نی های معمولی ندارد. به عبارت دیگر، آن ها در محیط باز یا دریا تجزیه نخواهند شد.

فردریک وورم (Frederik Wurm)، شیمیدان آلمانی از دانشگاه ماینز، معتقد است که نی های ساخته شده از جنس PLA نمونه ای عالی برای سبزشویی به شمار می آیند. آن ها هزینه بیشتری را به فروشنده تحمیل می کنند و در ساحل یا اقیانوس هم تجزیه نمی شوند. ثابت شده است که برخی از مواد PHA در کف دریا تجزیه می شوند؛ اما اثربخشی آن بستگی به محیط دارد. تجزیه آن ها در منطقه ها استوایی تنها دو هفته طول می کشد، اما در منطقه ها سردتر شاید ماه ها زمان نیاز داشته باشد و حتی ممکن است در قطب شمال اصلا تجزیه نشوند.

لزوم نوآوری و سرمایه گذاری

با توجه به شتاب گرفتن محبوبیت بیوپلاستیک ها و پلاستیک های زیست تخریب پذیر، لزوم افزایش پژوهش و سرمایه گذاری در این صنعت حس می شود. بهترین ابزار برای غلبه بر چالش تغییرات اقلیمی، نوآوری انسانی است. باید محصولات پایدار نوی تولید کرد که صرفا ابزاری برای سبزشویی نباشند و این کار تنها با پژوهش های بیشتر ممکن خواهد بود.

دون ایوز (Dune Ives)، بنیان گذار یک سازمان غیرانتفاعی محیط زیستی با تمرکز بر راه چارههای تجاری، در این زمینه می گوید:

این حوزه، جایی است که دقیقا مناسب سرمایه گذاران کارآفرین است. هیچ کمبودی از نظر فرصت های عالی برای معرفی گزینه هایی که در دریا تخریب پذیر باشند و به قیمت زمین های کشاورزی و سیستم تولید غذایی ما بینجامد، وجود ندارد.