پیشنهاد مکرون، شروعی مثبت اما مشروط - مجله اندیشه

به گزارش خبرنگاران، روزنامه اعتماد نوشت: روز گذشته بود که حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری یک روز بعد از سفر ناگهانی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به مقر اجلاس G7 در فرانسه و انتشار شایعه مذاکره بین جمهوری اسلامی و ایالات متحده که هم از سوی کاخ الیزه و هم پاستور تکذیب شد، در اظهاراتی صراحتا خاطرنشان کرد که حاضر است برای حفظ و تامین منافع ایران با هر کسی دیدار کند. این اظهارات رییس جمهوری ایران در شبکه های اجتماعی به معنای دیدار احتمالی او با دونالد ترامپ، رییس جمهوری ایالات متحده آمریکا تعبیر شد و برای تحقق این مهم، چه مکانی بهتر از مقر سازمان ملل متحد در نیویورک. ولی علی ربیعی، سخنگوی دولت در جریان نشست خبری خود به تکذیب این موضوع پرداخت و از نبود برنامه برای دیدار با مقامات آمریکایی سخن به میان آورد. با این حال ناظران همچنان معتقدند که اتفاقات رخ داده و تحولات ایجاد شده، حاکی از بهبود روابط و کاهش تنش های ایجاد شده بین تهران و واشنگتن است. از همین رو و به منظور آنالیز فراز و فرودهای ایجاد شده با حشمت الله فلاحت پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و رییس سابق این کمیسیون به گفت وگو نشستیم.

یکی، دو روز گذشته محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه با سفر به چند کشور اروپایی ازجمله دو سفر پیاپی به فرانسه، مذاکراتی را با مقامات ارشد این کشورها انجام داد و ناگهان شامگاه یکشنبه، خبرهایی از نزدیک شدن به نوعی تعامل احتمالی میان ایران و آمریکا به گوش رسید. به نحوی که گفته شد بحث ایران در حاشیه اجلاس گروه هفت پیگیری خواهد شد. تحلیل شما از این تحولات اخیر چیست و آیا باید منتظر اتفاقی مهم یا حرکت به سوی نوعی گفت وگو و مذاکره میان طرفین باشیم؟

ببینید آن چه ترجیح داده و معین شده این است که تاکنون، جمهوری اسلامی ایران هرگز تا این حد به یکی از قدرتمندترین میزهای سیاسی جهان نزدیک نشده بود. البته ما این میز را به رسمیت نمی شناسیم؛ چراکه در گذشته تصمیمات متعددی علیه ایران و منافع ملی کشور و مردم ایران اتخاذ شده و شاهد روینمودهایی ناعادلانه در این جلسات بوده ایم. روینمودهایی که در مواردی به صدور احکام و آرایی ناعادلانه علیه ایران نیز انجامیده است. با این همه اما به نظر می رسد همین قدر که ایران با حرمت و احترام به این جلسه دعوت می گردد و در حالی که در گذشته شاید صرفا موضوع ایران در اینچنین نشست هایی مطرح می گردد، امروز می بینیم که هم موضوع و هم موضع ایران مطرح می گردد و این مواضع هواداران چشمگیری نیز پیدا نموده است. از دیگر سو شاهد هستیم که ایالات متحده و معینا شخص آقای ترامپ در اینچنین اجلاسی در یک موضعی تنها قرار می گیرد و باید توجه داشته باشیم که همین امر نیز به خودی خود، دستاورد مثبتی است. البته فرانسوی ها نباید راه را اشتباه بروند.

چطور؟ منظورم این است که این خطای راهبردی احتمالی فرانسه به چه شکل خواهد بود؟

به اعتقاد من امروز بحث بر سر میانجیگری نیست؛ چرا که جمهوری اسلامی به طور کلی از فرانسه انتظار ایفای نقش میانجی بین خود و ایالات متحده آمریکا را ندارد. انتظار ایران این است که کشورهای اروپایی به وظیفه برجامی خود عمل نمایند و به همان میزان خود برجام تقویت می گردد و آمریکایی ها مجبور خواهند شد که وارد مسیری تازه در راهبردهای دیپلماتیک خود شوند. علاوه بر این نکته باید توجه داشته باشیم که خود آقای ترامپ از این میانجیگری ها شاد نیست؛ چراکه راهبرد آمریکایی ها مبتنی بر یکجانبه گرایی است و این کشور و به ویژه مقامات امروز حاکم بر کاخ سفید، ورود بازیگران دیگر را برنمی تابند. واقعیت این است که مجموعه این تحولات و همچنین آن مسائلی که آقای روحانی مطرح نموده و تلویحا نیز نسبت به تحقق آن ابراز خرسندی و شادی کرد، نشان دهنده این است که یک دیپلماسی پرقدرت در حال شکل گیری است و معنای این موضوع آن است که باید شاهد تغییر ماهیت کشمکش باشیم، نه لزوما حل و برطرف کشمکش. اگر ماهیت کشمکش تغییر کند، یعنی ایران دیگر یک کشور هدف و یک کشور ضعیف و صرفا پذیرنده و منفعل نیست، بلکه کشوری است اثرگذار که در چنین شرایطی، امکان تقویت دیپلماسی وجود دارد.

مطالبات هر دو طرف در ماه های اخیر معین بوده. ایران تاکید نموده باید فضا برای فروش نفت همچون دیگر کشورها فراهم گردد و در مقابل کاخ سفید نیز مسائلی را درباره تغییر رفتار ایران در مناسبات منطقه ای و همچنین بحث موشکی ایران مطرح نموده و می نماید. آیا ایران جز بحث فروش نفت، مطالبه دیگری نیز دارد؟ طرف مقابل چطور؟

نکته مهمی که نباید مغفول بماند، این است که بحث و مطالبه اصلی ایران، اجرای تام و تمام برجام از سوی طرفین بوده است. به هر حال برجام دارای جنبه هایی مختلف و متعدد است و حتی آزاد شدن ایران در بحث منع تحریم موشکی و غیره نیز بخشی از این مطالبات است. در واقع ایران به عنوان یک بازیگر قدرتمند منطقه ای می تواند از تمامی مفاد NPT استفاده لازم را ببرد، فروش نفت خود را چنان که باید دنبال کند و مسائلی دیگر. پیشنهادی که آقای مکرون ارایه داده است، از جهاتی قابل آنالیز است. در واقع اگر این پیشنهاد مکرون مابه ازایی نداشته باشد، آغازی خوبی است. به بیان دیگر انتظار این که اینستکس در ازای 5 هزار یورو تامین یا شارژ مالی گردد یا معافیت چند صد هزار بشکه نفت به برخی کشورها داده گردد، انتظاراتی نیست که ایران در قالب آن، گام سوم را برنداشته یا به نحوی اقدام به عقب نشینی کند، در این حد نیست. این رویکرد جدید می تواند آغاز خوبی باشد، به شرطی که ما به ازایی از ایران نخواهند.

منظورتان از این مابه ازایی که در قبال مذاکره با ایران از سوی طرف مقابل مطالبه خواهد شد، چیست؟ ایران به چه مطالبه ای از سوی طرف مقابل پاسخ مثبت می دهد و کدام موارد را نمی پذیرد؟

مابه ازای آن معین است. از 1248 نوع تحریم، 915 مورد باید برداشته می شد ولی زمانی که ما به این سقف نزدیک شدیم، آقای ترامپ وارد شد و بازی را بر هم زد و در واقع زیر میز بازی زد. به بیان دیگر، بازگشت به همان سطح آزادسازی 915 نوع تحریم، می تواند آغاز خوبی برای کاخ سفید باشد. البته این گام طبیعتا پس از بازگشت آنها به تعهداتی خواهد بود که پیش تر در قالب قطعنامه 2231 و همچنین برجام معین شده بود. به این اعتبار، تنها راه پیش روی آمریکایی ها می تواند این باشد که امکان تعامل با ایران را فراهم نمایند. نباید فراموش کنید که ایرانیان پس از تحمل یک سال سخت و رسیدن به فضایی که به لحاظ مالی پشت سر گذاشتیم، پیروز شدند تا حدودی فضا را مدیریت و تثبیت نمایند و امروز هم اگرچه مسائل مالی قابل توجهی داریم اما واقعیت آن است که عمده این مسائل ناشی از ضعف مدیریت است. وگرنه دولت پیروز شد شاخص های کلان مالی را کنترل و وضعیت اقتصاد را مدیریت کند. اما همین فضایی که ما پشت سر گذاشتیم، ناشی از اقدامات طرف مقابل نیز بود و همین مساله باعث شده که ایرانیان دیگر وارد یک فضای لغزان دیپلماسی جدید نشوند.

طرف مقابل چطور؟ معینا آیا چنان که برخی رسانه های خارجی نیز مورد تاکید قرار داده و می دهند، مطالبات آنها چه بوده است؟

ببینید آمریکایی ها نمی توانند پرونده ایران را به همین نحو دنبال نمایند؛ چراکه باز ماندن پرونده ایران برای ترامپ نقطه ضعف محسوب شده و او نمی تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا این وضع را پیش رو داشته باشد. بنابراین مجبور است این پرونده را ببندد. پس از سقوط پهپاد و تحولات بعد از آن، راه حل نظامی به بن بست رسیده و کاخ سفید مجبور است به راه حلی تازه برسد.

نگاه شما به این وضعیت چیست؟

به اعتقاد بنده اگر کسانی مثل بولتون از کابینه دور شوند و اجازه ورود نداشته باشند، این امکان وجود دارد که فضا به سمت شرایط پیش از خروج آمریکا از برجام سوق پیدا کند؛ چراکه برخی اوقات این امکان را می بینیم که ایران وارد فضای مذاکرات تازه بگردد. با این همه اعضای فعلی تیم ترامپ مانع از تحقق این امر شده و تا زمانی که این افراد هستند، نباید منتظر تغییری خاص باشیم.

سوال این است که آنها از ایران چه خواسته اند؟

آمریکایی ها به هر حال دو موضوع را از ایران درخواست کردند که پیش از این نیز، بارها تکرار شده است. یکی توان موشکی ایران و دیگری تغییر سیاست های منطقه ای است. این دو ابزار قدرت ایران است و به هر حال اگر ما بر سر این مسائل وارد مذاکرات شویم، ضرر خواهیم کرد. در این دو مورد، هیچ نرمشی صورت نگرفته و به هیچ وجه هم نخواهد گرفت؛ چراکه اگر این مسائل را وارد مذاکرات کنیم، ضرر خواهیم کرد. ایران یک طرح کلی داده است؛ آن هم نه به آمریکا، بلکه به کشورهای منطقه. ایران گفته که به پیمان منع تجاوز برسیم و بتوانیم امنیت منطقه ای ایجاد کنیم. معتقدم این مساله می تواند آمریکا و هر کشوری که ایران را تهدید کند، خلع سلاح کند.

آقای روحانی تلویحا از احتمال دیدار رودررو با ترامپ صحبت نموده. آیا باید منتظر این اتفاق باشیم؟

ایران و آمریکا برنامه راهبردی برای مذاکره ندارند. راهبرد ایران همسو با اروپایی ها و تقویت دیپلماسی است. ایران و اروپایی ها در این زمینه پیروز شده اند و آمریکایی ها در راهبرد خود در راستای تضعیف دیپلماسی رسمی و فشار به ایران پیروز نشده اند. بنابراین معتقد هستم در چنین شرایطی چون آمریکایی ها نمی توانند پرونده را باز بگذارند، امکان این که شرایطی تازه ایجاد گردد، فراهم نیست.