خبرنگاران دولت بایدن برای بازگشت به برجام نیازمند حمایت کنگره است - مجله اندیشه

علی واعظ روز سه شنبه در گفت وگو با خبرنگار خبرنگاران درباره شرایط برجام و پیش بینی از شرایط آن اضافه کرد: ما الان در شرایط مگافون دیپلماسی(دیپلماسی بلندگو)هستیم که طرفین از طریق تریبون های عمومی با هم صحبت می کنند. هر چقدر زمان بیشتری بگذرد، ممکن است موضع دو طرف به سمت سخت تر شدن برود.

وی ادامه داد: فکر می کنم نیاز است گفت وگوهای عمومی به سرعت به سمت مذاکرات ساکت و سازنده تر در پشت درهای اتاق دیپلماسی پیش برود. علت اینکه دولت بایدن تا به امروز درباره مسایل ایران دست به عصا رفته، این است که در واشنگتن مقاومت سیاسی سنگینی در مقابل برنامه دولت بایدن برای بازگشت به برجام و برداشتن تحریم ها وجود دارد.

مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران اضافه کرد: در سال 2015 نه یک جمهوری خواه به نفع برجام رای داد و نه برجام مورد تایید همه سناتورهای دموکرات قرار گرفت. دو سناتور مهمی که به آن رای منفی دادند امروز رهبر اکثریت سنا یعنی چاک شومر و رئیس کمیته روابط خارجی سنا یعنی باب منندز هستند که هر دو کلید انتصاب مقامات عالی رتبه دولت بایدن در سنا را در دست دارند.

واعظ اظهار کرد: از این رو، دولت بایدن نیازمند کنگره است تا بتواند با توان کامل برنامه خود را پیش ببرد. موضوعات دیگری هم چون سیاست آمریکا در قبال کوبا و ونزوئلا بین دولت بایدن و کنگره مورد مناقشه هستند. به همین دلیل نه در سخنرانی بایدن درباره سیاست خارجی، درباره ایران صحبتی شد و نه حتی انتصاب رابرت اقتصادی کننده ویژه در امور ایران به شکل کننده ویژه در امور یمن توسط رئیس جمهوری اعلام شد.

وی بیان کرد: این ها همه نشانه این است که فضای سیاسی در واشنگتن سخت است و دولت بایدن منتظر است تا اینکه بتواند از مرحله انتصاب مسئولان بلندپایه اش عبور کند تا پس از آن بتواند درباره ایران با کنگره وارد بحث شود.

مسئول تیم گروه بحران در موضوع مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 یادآور شد: در نظر بگیرید که دولت بایدن برخلاف ترامپ که شخصا تصمیم می گرفت و عمل می کرد، در حال احیای شیوه متداول سیاست گذاری در آمریکا است. از این رو به دنبال آن است که گام های مد نظر خود را در هماهنگی با کنگره و متحدان آمریکا در اروپا و منطقه بردارد.

واعظ اظهار کرد: به همین دلیل، متاسفانه در دو هفته نخست، اقدامات دولت بایدن درباره ایران شدت زیادی نداشته است و من فکر می کنم، فضایی در حال شکل گیری است که دو طرف هر کدام به گوشه ای رانده می شوند و در مواضع خود سرسختی بیشتر نسبت به قبل نشان می دهند.

وی اضافه کرد: امیدوارم تا پیش از 21 فوریه که بر اساس قانونی که مجلس شورای اسلامی گذرانده است، ایران اجرای معاهده الحاقی را متوقف خواهد کرد، دست کم پیشرفت هایی نه اجبارا در رفع تحریم بلکه در فرایند احیای برجام صورت بگیرد.

همزمانی احیای برجام و تنش زدایی منطقه ای

افسر ارشد سابق در دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل متحد درباره علت نخستین تماس اقتصادی با وزیر خارجه امارات متحده عربی هم گفت: دولت آمریکا به دنبال این است که به متحدان منطقه ای این اطمینان را بدهد که احیای برجام به معنای آن نیست که منافع آنها یا نگرانی امنیتی آنها را مدنظر ندارد، بلکه گامی در جهت ساختن بر بستر برجام و پیش رفتن به سمت یک ساختار امنیتی در خلیج فارس است که در آن همه کشورهای منطقه احساس کنند که امنیت آنها تامین می شود.

واعظ اضافه کرد: از این رو، این گفت وگوها هم با امارات و هم با دیگر کشورهای خلیج فارس ادامه خواهد داشت. درسی که دولت بایدن از دولت اوباما گرفته این است که یک توافق محدود هسته ای در بستر گسترده تر تنش های منطقه ای قابل دوام نخواهد بود. بنابراین برخلاف گذشته که رویکرد بر این بود که ابتدا توافق هسته ای به دست آید و بعد تنش زدایی در منطقه پیش برود، دولت بایدن به دنبال آن است که هر دو را همزمان و در راستای هم پیش ببرد.

وی ادامه داد: در حال حاضر این گفت وگوها با کشورهای منطقه کلی هستند و نهایتا امید بر این است که با احیای برجام، کشورهای منطقه وارد یک فرایند تعاملی شوند که البته آمریکا نقش رهبری این گفت وگوها را برعهده نخواهد داشت اما می تواند با دیگر اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد از این گفت وگوها حمایت کند.

نیاز به حمایت کنگره برای بازگشت به برجام

مدیر سابق پروژه ایران در فدراسیون دانشمندان آمریکایی در پاسخ به سوالی که آیا وسیع کردن دامنه برجام یا اضافه کردن طرف های دیگر به آن منجر به نتیجه خواهد شد، گفت: در سال 2015 هم یک درجه ای از حمایت از کنگره لازم بود و امروز هم این مساله وجود دارد. ممکن است که دولت آمریکا نتواند همراهی کنگره را در حدی به دست آورد که برجام را به یک میثاق تبدیل کند اما تا حدی باید اطمینان یابد که دست کم یک اقلیت 30 درصدی در کنگره چوب لای چرخ دولت نخواهند گذاشت.

واعظ شرح داد: رفع تحریم ها با دستور رئیس جمهوری یک امتیازی است که کنگره آمریکا به رئیس جمهوری داده است و حق مسلم رئیس جمهوری نیست. ممکن است در هر زمان این امتیاز پس گرفته یا محدود شود. بنابراین برای اقدام آمریکا برای بازگشت به برجام و رفع تحریم ها، نیاز است این درجه از کنگره اطمینان حاصل شود که از نظر مراحل قانونی اختلال ایجاد نخواهد کرد.

وی با اشاره به انتها دادن حمایت از ائتلاف سعودی در جنگ یمن، گفت: چون اتفاق نظر در کنگره برای سرانجام دادن به جنگ یمن وجود داشت، این اتفاق به سرعت انجام شد و نیازی به یک کار پشت پرده یا ایجاد پس زمینه برای آن نداشت؛ اما درباره ایران با توجه به مخالفت هایی که وجود دارد، نیاز است از تبعات آن جلوگیری شود.

تحولات سیاسی در داخل ایران

خبرنگار خبرنگاران پرسید: در خبری که برای نشست روز پنج شنبه کمیته اصلی شورای امنیت ملی در تارنمای آکسیوس منتشر شد، به شرایط اضطرار اشاره کرده بودند که به همین دلیل رئیس جمهوری خواسته است نشستی تشکیل دهند. این شرایط اضطرار چه بوده است؟

مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران پاسخ داد: من فکر می کنم گزارش اکسیوس مقداری غیر دقیق بود. به هرحال یکی از فاکتورهایی که در محاسبات دولتمردان آمریکا درمورد برجام وجود دارد، فرایند تحولات سیاسی در ایران با توجه به نزدیک شدن به موعد انتخابات است. البته به معنای این نیست که تنها فاکتور مدنظر است یا جلسه به طور کلی درباره آن بوده است.

واعظ اضافه کرد: دولت آمریکا کنجکاو است که بداند آیا بازگشت به برجام پیش از انتخابات ایران از نظر محاسبات انتخاباتی میسر است یا خیر. با این حال فکر نمی کنم این موضوع عامل اصلی در تصمیم گیری باشد. تقریبا می توان گفت محاسبات سیاست داخلی آمریکا در حال حاضر مهم ترین عامل در تصمیم گیری و تصمیم سازی برای بازگشت به برجام است.

وی ادامه داد: همان قدر که ایران به زبان تهدید حساسیت دارد، آمریکا هم مایل نیست که تحت فشار اقدامی انجام دهد. یعنی بخواهد پیش از 21 فوریه به خاطر قانون مصوب مجلس اقدامی انجام دهد. برای اینکه کاملا به مثابه آن است که اگر آمریکا برای ایران ضرب الاجلی مشخص می کرد، ایران به آن واکنش مثبتی نشان نمی داد.

این تحلیلگر مسایل ایران اضافه کرد: نگرانی در آن است که با توقف اجرای پروتکل الحاقی، ممکن است که کشورهای اروپایی فرایند مکانیسم ماشه را در برجام فعال کنند و به دنبال بازگرداندن تحریم های سازمان ملل بر ایران باشند. با توجه به اینکه هیچ شکی در عضویت کشورهای اروپایی در برجام برخلاف آمریکا وجود ندارد، می توانند این مکانیسم را فعال کنند.

واعظ با بیان اینکه چنین فرایندی به دامنه بحران خواهد اضافه کرد، گفت: ایران را به این سمت پیش خواهد برد که از تعهداتش بیش از پیش بکاهد و دو طرف به جای اینکه از در تعامل سازنده وارد شده باشند با یک شرایط بحرانی روبرو خواهند شد. به همین علت فکر می کنم نیاز است دو طرف گام های ابتدایی را بردارند.

وی شرح داد: واقعا این گام ها به معنای این نیست که بتواند برجام را به سرعت احیا کند بلکه می تواند گام های ابتدایی در این جهت طولانی چند ماهه باشد. به عنوان مثال اگر آمریکا دستور اجرایی بازگشت به برجام را صادر می کرد، لااقل از نظر سیاسی نشان می داد که دولت بایدن به قول خود در دوره مبارزات انتخاباتی برای بازگشت به توافق متعهد است و ممکن بود که در طرف ایرانی هم یک دستور اجرایی به عنوان مثال از شورای عالی امنیت ملی دربرداشته باشد که از ادامه این فرایند تقابلی جلوگیری کند.

مسئول تیم گروه بحران در موضوع مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 ادامه داد: آمریکا هم می تواند با اقداماتی که در ردیف بشردوستانه قرار می گیرند، نشان دهد که به دنبال ادامه فشار حداکثری ترامپ و امتیازگیری از ایران نیست و این از طریق دسترسی ایران به برخی اموال مسدود شده یا از طریق عدم مخالفت آمریکا با پرداخت وام صندوق بین المللی پول به ایران میسر خواهد شد.

واعظ اضافه کرد: در مقابل، ایران هم می تواند از برخی اقداماتی که منجر به کاهش بیشتر اعتماد و افزایش تنش می شود، جلوگیری کند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا آمریکا این کار را خواهد کرد، گفت: دولت آمریکا به صورت متشکل یک هفته است که به این موضوع پرداخته است. در روزهای اول بحث رایزنی داخلی و بین المللی مطرح بوده است. سپس باید در دولت بایدن، سپس با متحدان اروپایی و در مرحله بعد با 1+5 پیش از روبروه با دولت ایران در میز مذاکره پیگیری شود.

افسر ارشد سابق در دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل متحد اضافه کرد: آیا همه این اقدامات در 10 روز آینده انجام می پذیرند یا نه، به نظرم سخت است که بتوان پیش از 21 فوریه از یک پیشرفت چشمگیر صحبت کرد. اما اقدامات سیاسی که هزینه مستقیم ندارند یا در زمره اقدامات بشردوستانه محسوب می شوند، قاعدتا باید عملی باشد اما اینکه آیا صورت خواهد گرفت یا نه همچنان به شرایط سیاسی بستگی دارد.

واعظ، در پاسخ به این سوال که آیا در شورای امنیت ملی به این جمع بندی رسیده اند که آمریکا باید قبل از انتخابات اقدام عملی انجام دهد، اظهار کرد: من فکر نمی کنم آمریکا منتظر این باشد که در انتخابات ایران چه اتفاقی خواهد افتاد و می تواند و احتمال زیاد مایل است که این اقدامات را آغاز کند.

وی بیان کرد: هر روز که می گذرد، جلوگیری از پیشرفت برنامه اتمی ایران که برای آمریکا مهم است، به سمتی می رود که بر نگرانی آمریکا می افزاید. بنابراین فکر می کنم می شود تصور کرد که ترجیح آمریکا بر این است که پیش از انتخابات پیشرفت جدی صورت گیرد.

مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران اظهار کرد: اگر به این نتیجه برسد که دولت یا نظام در ایران مایل به این نیست که این اتفاق پیش از انتخابات بیفتد، فکر می کنم بعید است که دولت آمریکا اصراری بر این موضوع داشته باشد. از نظر من هزینه اصلی شرایط فعلی را ایران پرداخت می کند چرا که در نتیجه تحریم ها، فشار اقتصادی را تحمل می کند اما در میان مقامات دولت بایدن دیده نمی شود که فکر کنند زمان علیه آنها سپری می شود در عین حالی که نگرانی مساله هسته ای وجود دارد.

واعظ ادامه داد: البته در ایران هم کسانی هستند که فکر می کنند زمان به نفع آنها است اما به طور کلی به نظر من این شیوه محاسبه، نتیجه ای جز یک فرایند باخت-باخت برای دو طرف نخواهد داشت. ترجیح بر این است حتی اگر فرایند بازگشت به برجام کندتر از آنچه که طرف ها مایل هستند، پیش برود اما لااقل دو طرف در جهتی حرکت می کنند که پیش از تغییر دولت در ایران کار به نتیجه برسد و اگر نه، دولت بعدی بتواند گام های دولت فعلی را ادامه دهد و دو طرف به برجام بازگردند تا زمینه ای برای گفت وگوهای دیپلماتیک در آینده شود.

مخالفت با اضافه کرده شدن دیگران به برجام

خبرنگار خبرنگاران پرسید امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه پیشنهاد داده بود که سعودی هم به گفت وگوهای برجام وارد شود، آیا دولت بایدن به چنین پیشنهادی نظر مثبت دارد؟

مدیر سابق پروژه ایران در فدراسیون دانشمندان آمریکایی پاسخ داد: به هیچ وجه. اصولا پیام های ضد و نقیضی از فرانسه شنیده می شود که برخی از آنها به گمان من باید در ساختار روابط فرانسه با کشورهای منطقه مورد بررسی قرار گیرد. اما هنوز سیاست اصلی دولت بایدن بر این است که احیای برجام نخستین گام در هر فرایند دیپلماتیک است.

واعظ شرح داد: دولت بایدن در گام های نخست همچنان به دنبال برجام یک است و نه برجام 2. درباره برجام 2 هم همچنان به گروه 1+5 معتقد است نه گسترش این ساختار. نهایتا اینکه برای پرداختن به مسایل منطقه ای که موضوع موشکی و سلاح های متعارف منطقه را باید در همان ساختار دید که در هر دو سوی خلیج فارس باعث نگرانی امنیتی می شود، یک ساختار تعامل منطقه ای ممکن خواهد بود.

وی اظهار کرد: یک نهاد یا گروهی از کشورهای بی طرف اعم از سازمان ملل متحد یا اسکاندیناوی می توانند آن را هدایت کنند اما آمریکا می تواند از آن حمایت و اعضای دائم شورای امنیت به عنوان ناظر در آن شرکت کنند.

این تحلیلگر مسایل ایران و آمریکا بیان کرد: به گمان من برنامه اصلی دولت بایدن این است اما برای آنها همه راه ها برای رسیدن به تعامل دیپلماتیک بر سر مسایل گسترده تر، از بستر برجام می گذرد.

اقتصادی و پیشنهادهای گروه بحران

واعظ در پاسخ به این سوال که با توجه به مسئولیت رابرت اقتصادی به عنوان کننده ویژه در امور ایران، آیا رئیس سازمان گروه بین المللی بحران مشخص شده است، گفت: هنوز خیر. فعلا از اعضای خود گروه به صورت موقت مدیریت را برعهده گرفته اند و از بهار امسال جست و جو برای یافتن یک جایگزین آغاز خواهد شد.

وی در پاسخ به اینکه گروه بحران بعد از دولت بایدن، تماسی با ایران و آمریکا داشته است، گفت: در تمام این سال ها گروه بحران که وظیفه اش جلوگیری از جنگ و بحران در نقاط مختلف جهان است، با هر دو طرف این مناقشه به گفت وگو پرداخته است تا راه چاره هایی بیابد.

مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران اضافه کرد: این گفت وگوها همیشه ادامه داشته است چه در زمانی که مذاکرات دیپلماتیک در جریان بود و چه در زمانی که هیچ گفت وگویی بین دو طرف وجود نداشته است. آخرین گزارش ما پیش از به قدرت رسیدن بایدن منتشر شد و حاوی یک راه چارههایی برای بازگشت به برجام بود، در آن زمان آقای اقتصادی مدیریت سازمان را به عهده داشت.

واعظ بیان کرد: پس از دولت بایدن هم همچنان ما به فعالیت خود برای جلوگیری از از بین رفتن برجام و عمیق تر شدن بحران هسته ای ادامه می دهیم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا اقتصادی در چارچوب همان پیشنهاد گروه بحران اقدام خواهد کرد، گفت: اینکه راه کارهای گروه بحران مورد نظر او است، شکی نیست. اما اینکه برخلاف موقعیت قبلی که منافع صلح و امنیت بین المللی را دنبال می کرد، امروز منافع آمریکا را دنبال می کند و باید محاسباتی را در اولویت قرار دهد که مد نظر دولت بایدن است.

مشاور ارشد رئیس گروه بین المللی بحران اضافه کرد: بنابراین ممکن است نظر شخصی وی همچنان به راه چارههای گروه بحران نزدیک باشد اما نظر رسمی او حتما با نظرات دولت بایدن همراستا است چرا که هر اقدامی که بخواهد انجام دهد باید در داخل دولت اجماع سازی کند.

گام سیاسی سمبلیک

واعظ شرح داد: دولت بایدن مایل نیست که در شرایط فعلی بحران عمیق تر یا تنش ها بشتر شوند. بنابراین ترجیح می دهد که قبل از 21 فوریه به اقداماتی دست بزند. اینکه آیا از نظر شرایط سیاسی داخلی آمریکا عملی باشد یا خیر، هنوز نمی توان درباره آن قضاوت کرد.

وی ادامه داد: حدس من بر این است که ترجیح دولت آمریکا اینگونه باشد که تا پیش از این تاریخ، پیشرفتی صورت گیرد ضمن اینکه مایل نیست تحت فشار از طرف ایران بخواهد دست به اقدام بزند. در نهایت، تصمیم نهایی در تعادلی بین این دو محاسبه به وجود خواهد آمد. یعنی اینکه دولت آمریکا نمی خواهد از موضع ضعف و تحت فشار وارد گفت وگو شود و هم اینکه به دنبال این نیست که بخواهد در این زمینه سیاست دولت ترامپ را ادامه دهد یا تنش بشتر شود.

مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران اضافه کرد: از این رو، احتمال یک گام های ابتدایی که شاید بیشتر ارزش سیاسی سمبلیک داشته باشند در چند روز آینده وجود دارد.