اولویت صداقت بر امید در ارتباطات بحران، روایت ویروس و وب در دوران کرونا - مجله اندیشه

به گزارش خبرنگاران، دکتر هادی خانیکی، رییس کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو در وبینار تخصصی مصرف گرایی رسانه ای در بحران؛ فرصت ها و چالش ها با موضوع بحران کووید-19، با بیان اینکه کرونا باعث پرتاب جامعه به شرایطی جدید شد، گفت: در مسئله اپیدمی کرونا، به طور خاص به بازسازی، ترمیم و ایجاد اشکال جدیدی از ارتباطات اجتماعی و رسانه ای احتیاج داریم.

شکل گیری واژه اینفودمی در پاندمی کرونا

وی با بیان اینکه اپیدمی کرونا بر جنبه های زیستی، اجتماعی و ارتباطی زندگی انسان ها اثر گذاشته است، اظهار کرد: در روبروه جامعه جهانی با پدیده کرونا دو جنبه آن به لحاظ زیستی و بهداشتی درمانی و جنبه اطلاعات و اطلاع رسانی با شکل گیری اصطلاح اینفودمی مورد توجه قرار گرفته است.

وی با اشاره به شکل گیری اصطلاح اینفودمی توسط سازمان جهانی بهداشت و ورود آن به ادبیات بیماری کرونا، اظهار کرد: اینفودمی به اطلاعات پیرامون کرونا و شیوع آن اشاره دارد که با سرعتی باورنکردنی مساله ویروس را دنبال می نماید، در این میان فعالان رسانه ای و کاربران رسانه های اجتماعی پا به پای ویروس به تبادل اخبار و اطلاعات درباره آن می پردازند.

درگیری جامعه در دو شرایط بحرانی

مدیر گروه مطالعات ارتباطی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه جامعه در این شرایط درگیر دو شرایط بحرانی است، گفت: پیش آمدن شرایط غیرمنتظره و تهدیدزا و الزام آور کردن واکنش زودهنگام نسبت به آن بعضی از ویژگی های این شرایط بحرانی است.

این استاد پیشکسوت حوزه ارتباطات با تاکید بر ضرورت توجه به اپیدمی کرونا و اپیدمی اطلاعات مرتبط با آن شامل اطلاعات علمی و شبه علمی و شایعات مرتبط با کرونا، عنوان نمود: تنها راه حل در شرایط اینفودمیک توجه به الزامات و سازوکارهای ارتباطات بحران است.

ضرورت توجه به دو ویژگی نوپدیدی و عالم گیری ویروس کرونا در ارتباطات

وی با اشاره به دو ویژگی نوپدیدی و عالم گیری ویروس کرونا، اظهار کرد: این دو ویژگی ویروس کرونا را از اپیدمی های قبلی تفکیک می نماید. در جوامع هر روز شاهد چهره ناشناخته دیگر کرونا و نحوه درگیر شدن شهروندان با این ویروس هستیم. ویروس کرونا مجهولات بسیاری را در برابر معلومات بشری قرار داده و در این میان باید ضمن توجه به نوپدید بودن آن، از تجارب جهانی پیروز و ناپیروز در این زمینه بهره بگیریم.

به گفته وی، ویژگی های نوپدیدی و عالمگیر بودن کروناویروس، عرصه اطلاع رسانی را در شرایطی قرار داده که عمل کردن به شیوه های قبلی را کافی و مطلوب نمی دانیم.

روایت ویروس و وب در دوران کرونا

دکتر خانیکی ادامه داد: در این شرایط ویروس و وب در کنار هم روایتی ساخته اند که در حوزه اجتماعی باید به یک شیوه و در حوزه درمان و پیشگیری باید به شیوه ای دیگر عمل کنیم.

ترویج فرهنگ انزوا و فرهنگ قرنطینه در دوران کرونا

این استاد ارتباطات با بیان اینکه کرونا علاوه بر بهداشت تن، توجه بشر را به بهداشت روان و بهداشت اجتماعی جلب کرد، گفت: کرونا با خود فرهنگ انزوا و فرهنگ قرنطینه را به همراه آورد که در این شرایط باید به فراتر از درمان و به حوزه های معرفتی، فرهنگی، سیاسی و مالی توجه گردد.

کرونا پدیده چند وجهی ارتباطات را می طلبد

وی با بیان اینکه کرونا پدیده چند وجهی ارتباطات را می طلبد، گفت: در این شرایط احتیاجمند بکارگیری ارتباطات بحران و پاسخگویی به جامعه ای هستیم که دچار محدودیت هایی شده و باید با الزامات آن کنار بیاید.

تغییر دریافت و مصرف رسانه ای در دوران کرونا

دکتر خانیکی با بیان اینکه این شرایط دریافت رسانه ای ما را در معرض تغییر قرار می دهد، اظهار کرد: در بحران کرونا به رسانه هایی روی می آوریم که در گذشته برای ما کشف شده نبود و این اجبار و پرتاب شدگی، مصرف رسانه ای و دریافت ما را در معرض تغییر قرار داده است.

وی با تاکید بر اینکه علوم ارتباطات بسیار فراگیرتر از رسانه هاست، گفت: در مسئله اپیدمی ها، بیش از هرچیز به بازسازی، ترمیم و ایجاد اشکال جدیدی از ارتباطات احتیاج داریم. در این شرایط انسان از زیست اجتماعی خارج شده و مدام به قطع روابط اجتماعی تشویق می گردد، در چنین شرایطی فرد در موقعیتی قرار می گیرد که باید بداند با چه ساز و کاری می تواند با حال، گذشته و آینده خود ارتباط برقرار کند.

دکتر خانیکی مجبور کردن بخش عظیمی از جامعه برای ورود به حوزه وب را از مهمترین کارهای اپیدمی کرونا دانست و گفت: برجسته شدن اهمیت ارتباطات مجازی، آموزش مجازی و تجارت مجازی در دوران کرونا منجر به ورود ناگهانی بخش عظیمی از جامعه به وب شد، روندی که در گذشته تدریجی بود.

نمایان شدن جنبه های مثبت وب در دوران کرونا/ تغییر زیست بوم های فرهنگی جوامع با کرونا

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه اپیدمی کرونا تمام رفتارهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی و اعتقادی را تحت تاثیر قرار داد، اظهار کرد: در شرایط کرونا جنبه های مثبت وب نمایان شد. استفاده از فضای وب جامعه را تعاملاتی تر کرد و اشکال تازه ای از مصرف رسانه ای را در جامعه ایجاد کرد. همچنین افزایش لایوهای اینستاگرامی، افزایش تولیدات فرهنگی آنلاین و افزایش تغییرات در حوزه فرهنگ، سوگواری ها، جشن ها و سایر مناسک بعضی دیگر از تغییرات ناشی از اپیدمی کرونا بود. به عبارت دیگر کرونا تجربه زیست بوم های فرهنگی را در جوامع تغییر داد.

دکتر خانیکی با بیان اینکه اپیدمی کرونا باعث برجسته شدن علومی مانند اپیدمیولوژی در علوم پزشکی و ارتباطات در علوم اجتماعی شد، ادامه داد: حوزه ارتباطات و رسانه ها باید خود را با این شرایط سازگار نموده و قدرت ارتباطات انسانی، همبستگی های جمعی و قدرت استفاده از این ظرفیت ها را افزایش دهند.

وی با بیان اینکه بین ضرورت اینفودمیک و ارتباطات بحران و ارتباطات سلامت پیوندهای نزدیکی شکل گرفته، عنوان نمود: این مساله ضرورتی است که مراکز علمی و پزشکی را به هم نزدیک می نماید.

پرتاب جامعه به شرایط جدید با شیوع کرونا

دکتر خانیکی همچنین در ادامه بر ضرورت نزدیکی بیشتر علوم مختلفی همچون اقتصاد، مدیریت، فرهنگ، ارتباطات، روان شناسی، جامعه شناسی و فلسفه اشاره نمود و گفت: کرونا باعث شد جامعه به شرایط جدیدی پرتاب گردد و در حوزه هایی مانند اقتصاد و آموزش خود را سریعا برای فعالیت در این شرایط آماده کند.

برای ارسال پیغام نمی توان تنها به کنشگران رسانه ای دستورالعمل داد

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به بحث احتیاج رسانه ها در این شرایط، عنوان نمود: در شرایط مقابله با شیوع کرونا، برای اطلاع رسانی و رساندن پیغام نمی توان تنها به کنشگران رسانه ای دستورالعمل داد، بلکه باید به ساختارها و جامعه مخاطبان نیز توجه کرد.

وی با بیان اینکه در این شرایط باید بر سر چند اصل به توافق برسیم، گفت: جامعه ما به صورت خاص و جامعه جهانی به صورت عام با دو مساله بحرانی روبروست؛ مساله اول بحران های طبیعی مانند کم آبی و گرم شدن زمین و زلزله و غیره و دیگری جامعه ای که همواره در معرض تهدید و دائما دستخوش تغییر است، ما همواره در مقطع حساس هستیم و لذا زیستن در بحران باید جزئی از زندگی ما باشد.

3 الزام عظیم جوامع در دوران بحران کرونا

وی ادامه داد: با این قیدها، جامعه ما برای مدیریت بحران 3 الزام عظیم دارد؛ حکمرانی خوب(مدیریت درست تر شرایط)، توانمندسازی جامعه مدنی(تقویت جامعه مدنی و نهادهای مدنی) و تقویت شهروند مسئول.

دکتر خانیکی با تاکید بر اینکه پیغام هر چقدر جذاب باشد تنها در شرایط و موقعیت های خاص شنیده می گردد، گفت: افراد جامعه پیغامی را می شنوند و به آن عمل می نمایند که با واقعیت زندگی آن ها سازگار باشد. در این رابطه مساله اعتماد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و همچنین مساله توزیع نماینده پیغام مطرح می گردد، اینکه پیغام به وسیله چه نهادی توزیع می گردد.

وی اضافه کرد: در این رابطه ستادهای فرماندهی باید از نهادهای مدنی، علمی و شبکه های اجتماعی مدد بگیرند، از جاهایی که جامعه حرفشان را بهتر می شنود.

افزایش میل به اخبار منفی با تضعیف اعتبار و مرجعیت رسانه ها

این استاد ارتباطات تاکید نمود: زمانی که رسانه های داخلی مرجعیت خود را از دست داده و یا اعتبار نهادهای رسمی ضعیف گردد، میل به اخبار منفی بیشتر می گردد، در این شرایط باید کوشش کرد گسست های بین نهادهای حاکمیتی و حرفه ای و تخصصی کم گردد.

ارجحیت صداقت بر امید در ترویج سلامت عمومی

دکتر خانیکی با اشاره به پیغام پروتکل های بعضی ارگان های بین المللی در اوایل شیوع کرونا، عنوان نمود: در آن موقع تاکید شد که برای ترویج سلامت عمومی صداقت بر امید ارجحیت دارد. اگر در امر اطلاع رسانی صداقت را مورد پرسش و چالش قرار دهیم، نمی توانیم مباحث مربوط به امیدواری را مطرح کنیم.

وی، رحجان صداقت بر امید، کوشش برای دسترسی به منابع رسمی، معتبر و مسئولیت پذیر و رعایت فاصله با ساختارهای حاکمیتی و حرکت به سمت استقلال منابع را از دیگر نکات این پروتکل ها برای ترویج سلامت عمومی در این شرایط عنوان نمود و گفت: این مسایل از مهمترین اصول فعالیت ارتباطی و رسانه ای در دوران شیوع کرونا است که باید مورد توجه قرار بگیرد.

اگر اعتماد باشد دستورالعمل ها اثربخش خواهد بود

این استاد ارتباطات با تاکید بر عنصر مبتنی بر اعتماد و اثربخشی در ارتباطات سلامت، اظهار کرد: اگر اعتماد باشد دستورالعمل ها اثربخش خواهد بود و رساندن جامعه به ادراک مشترک از خطر محقق می گردد، در حالی که امروز چندگانگی فهم از خطر در جامعه وجود دارد.

ضرورت مدیریت شایعات، اینفودمیک ها و اخبار جعلی

دکتر خانیکی با بیان اینکه به حداقل رساندن بیم و نگرانی در سطح جامعه منجر به بدعملی و بی عملی می گردد، گفت: عدم قطعیت های مرتبط با اپیدمی باید به درک مشترک در سطح جامعه تبدیل گردد. به عنوان نمونه نمی توان در رابطه با علایم کرونا، درمان آن، زمان اتمام اپیدمی و ... با قطعیت مطلبی را عنوان نمود.

وی با اشاره به پروتکل های ارتباطات بحران، گفت: در این رابطه بر 3 عنصر تاکید شده؛

• درباره آنچه می دانید و آنچه واضح نمی دانید صادقانه صحبت کنید. دانش اندک منجر به قطعیت در ارائه دستورالعمل شده و مرجعیت رسانه ای را از بین می برد.
• زمانی که درباره ترس و ادراک صحبت می کنید به جامعه هم فکر کنید، ارتباط از شنیدن آغاز می گردد، دلیل عدم شنیدن و عدم حساسیت جامعه به بعضی حرف ها و دستورالعمل ها همین است.
• مدیریت شایعات، اینفودمیک ها و اخبار جعلی مساله مهم بعدی است که برای مدیریت آن نباید تنها به تکذیبیه اکتفا کرد، بلکه باید از نهادها و افرادی که برای جامعه مرجعیت دارند، یاری گرفته گردد.

دکتر خانیکی همچنین اولویت دادن به مسئله آموزش همگانی با به مشارکت گذاشتن دانش را ضرورت ارتباطات سلامت دانست و بر اهمیت صداقت و راستگویی در دورانی که شبکه های اجتماعی گسترش فراوان یافته اند، تاکید نمود.

افزایش امکان کشف دروغ با گسترش شبکه ارتباطات

وی با بیان اینکه صداقت و راستگویی مقدمه ایجاد اعتماد است، گفت: گسترش شبکه ارتباطات و شبکه های مجازی امکان راست نگفتن و یا کشف دروغ را افزایش داده است. هر آموزه و آمار و اقدام یا عدم اقدامی که به درستی گفته نگردد، به زودی مورد توجه مخاطبان قرار گرفته و اعتبار رسانه را تحت تاثیر قرار می دهد.

اهمیت درستی آزمایی برای ارتباطات دوران کرونا و پساکرونا

به گفته وی، درستی آزمایی برای ارتباطات دوران کرونا و پساکرونا اهمیت بالایی دارد و در این میان باید کل نهادهای دیگر مانند انجمن های علمی، نهادهای مدنی و شبکه های اجتماعی در کنار نهادهای رسمی و حاکمیتی به کار گرفته شوند.

دکتر خانیکی با اشاره به پرتاب شدگی جوامع به شرایط جدید به دلیل پدیده شیوع کرونا، گفت: هر پرتاب شدنی هم تهدید دارد و هم فرصت، به عنوان نمونه دولت الکترونیک به دلیل اجبار و مقتضای شرایط کرونا شکل گرفت و در 3سه حوزه اقتصاد، مدیریت و روایی در جامعه ظرفیت های تازه ایجاد شد.

این استاد پیشکسوت حوزه ارتباطات در سرانجام با بیان اینکه در شرایط بحران کرونا به عملکرد رسانه ها نمره قبولی می دهم، با اشاره به تغییرات ایجاد شده در رسانه ها به دنبال شیوع کرونا، گفت: اجبارهایی در رسانه ها رخ داد، رسانه های نوشتاری در حوزه انتشار محدود و مجبور شدند خود را با شرایط جدید وفق دهند. امروز با نوع جدیدی از روزنامه نگاری روبرو هستیم و حتی صدا و سیما مجبور شد بعضی از سیاست های گذشته خود را تغییر دهد.